BAHARI ZA MASHAIRI

Bahari za mashairi ni neno ambalo
hutumiwa kurejelea zile mikondo mbalimbali za mashairi kwa kutegemea sura ya
shairi lenyewe. Bahari ni aina mojawapo ya tungo za mashairi ambazo huainishwa
kwa mujibu wa sifa zake. Uainisho wa bahari za mashairi hutegemea pakubwa
vigezo mbalimbali ambavyo vimeangaziwa hapa chini. Vigezo hivyo ni kama
vifuatavyo:

Kulingana na
idadi ya mishororo katika ubeti
Kulingana na
idadi ya vipande katika mshororo
Kulingana na
vina
Kulingana na
mpangilio wa maneno
Kulingana na
mizani

Kulingana na idadi ya mishororo katika ubeti

Aina
za mashairi

Mashairi huwa ni ya aina mbalimbali. Ili
kueleza shairi ni la aina gani, kigezo cha

idadi ya mishororo katika kila ubeti ndicho
hutumiwa. Kwa kuzingatia kigezo

hiki, tunapata aina zifuatazo za mashairi.

Tathmina/umoja – ni shairi lenye mshororo mmoja katika kila
ubeti.

Mashairi ya aina hii hayapatikani kwa wingi.
Vielelezo vifuatavyo vinaashiria

aina hii ya shairi.

1._________________________,
_________________________

2._________________________,
_________________________

3._________________________,
_________________________

Tathnia/uwili – ni shairi lenye mishororo miwili katika kila ubeti.
Mashairi

haya ingawaje yapo, lakini pia kwa uchache.
Tazama vielelezo vifuatavyo;

1_________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

2_________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Mfano huo unaonyesha shairi la beti mbili,
mishororo miwili katika kila ubeti na

kisha vipande viwili katika kila mshororo.

Tathlitha/utatu/ – ni shairi lenye mishororo
mitatu katika kila ubeti. Shairi la aina hii wakati mwingine pia huitwa wimbo.
Tazama mfano ufuatao;

1_________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

2 _________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Tarbia/unne – ni shairi lenye mishororo minne
katika kila ubeti. Mashairi mengi ambayo yametungwa huwa ni ya ainTarbia/unnea
hii. tazama mfano ufuatao;

1 _________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Takhmisa/utano – ni shairi lenye mishororo mitano katika kila
ubeti. Rejelea mfano ufuatwao;

1_________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Tasdisa/usita – ni shairi lenye mishororo sita katika kila
ubeti. Tazama shairi linalofuata ambalo pia wakati mwingine hujulikana kama
tashlita.

1._________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Tasbia/usaba – ni shairi lenye mishororo saba katika kila ubeti.
Tazama mfano wa hapa chini.

1._________________________,
_________________________

_________________________,
_________________________

Naudi/unane – ni shairi lenye mishororo
minane katika kila ubeti.

1________________________,
________________________

________________________,
________________________

Telemania/utisa – ni shairi lenye mishororo
tisa katika kila ubeti.

1________________________,
________________________

________________________,
________________________

Ukumi – ni shairi lenye mishororo kumi katika
kila ubeti. Pia shairi hili

huitwa ushuri.

1________________________,
________________________

________________________,
________________________

Soneti– ni shairi lenye mishororo kumi na
minne katika kila ubeti.

1________________________,
________________________

________________________, ________________________

________________________,
________________________

________________________, ________________________

________________________,
________________________

________________________, ________________________

________________________,
________________________

Kulingana na idadi ya vipande katika mshororo

Kipande ni kijisehemu katika mshororo.
Mshororo huweza kuwa na kipande kimoja, vipande viwili, vitatu au
hata vinne. Kutokana na kigezo hiki, tunapata bahari zifuatazo za mashairi.

a) Utenzi

Ni bahari ambapo shairi huwa na kipande
kimoja katika kila mshororo. Mengi ya mashairi haya huwa ni marefu sana.
Mashairi haya aghalabu huwa na mizani isiyozidi 12 katika mshororo na huzungumzia
maswala mazito kama vile siasa, dini na ndoa. Mfano wa utenzi ni kama vile
Utenzi wa Mwana Kupona. Mfano wa utenzi ni kama ufuatao:

________________________,

b) Mathnawi ni bahari ambapo shairi huwa na vipande viwili
katika kila mshororo yaani ukwapi na utao. Shairi lifuatalo linaonyesha mfano
wa bahari hii ya shairi.

Longa longea afwaji, watabusarika

Longa uwape noleji, watanusurika

Longa nenea mabubu,sema na viduko

Longa usichachawizwe, tamka maneno

Longa usitatanizwe, mbwa aso meno

Longa usidakihizwe,kishindo cha funo

c) Ukawafi ni bahari
ambapo shairi huwa na vipande vitatu katika kila mshororo yaani ukwapi, utao na
mwandamizi. Tazama mfano ufuatao.

________________________,________________________,______________________

________________________,________________________,______________________ ________________________,________________________,______________________________________________,________________________,_______________________

d) Bantudi/Tuo ni bahari
ambapo shairi lina vipande vinne katika kila mshororo yaani ukwapi, utao,
mwandamizi na ukingo. Hebu tazama vielelezo vifuatavyo vinavoonyesha mfano wa
bahari hii ya shairi.

______________,________________,_______________,
_______________ ______________,________________,_______________,
_______________ ______________,________________,_______________,
_______________ ______________,________________,_______________, _______________
______________,________________,_______________, _______________
______________,________________,_______________, _______________
______________,________________,_______________, _______________
______________,________________,_______________, _______________

Kulingana na vina

Vina ni silabi za mwisho wa kila kipande cha
mshororo. Huainishwa kama vina vya ndani/kati ama vina vya nje/mwisho. Vina
huweza kufanana ama kutofautiana. Kutokana na kigezo hiki, bahari zifuatazo za
mashairi zinadhihirika wazi.

a) Mtiririko

Katika bahari hii, shairi huwa na vina vya
kati/ndani na vilevile vina vya nje ambavyo havibadiliki katika utungo mzima.
Hii ina maana kuwa vina vya ndani vinafululiza katika beti zote na vilevile
vina vya nje pia vinafululiza katika beti zote. Shairi lifuatalo linaelezea
mfano wa shairi katika bahari hii.

Nambie ipi sababu, ya pweke kwenda
kondeni

Nini yako matulubu, kulima hadi jioni?

Na jembe ukidhurubu, ukilitua guguni

Yu wapi wako muhibu, Baba kwani simuoni?

b) Ukara

Bahari hii ya shairi huwa na vina vya kipande
kimoja ambavyo havibadiliki katika utungo mzima, lakini vina vya kipande
kingine vinabadilika kutoka ubeti hadi mwingine. Hebu tazama vielelezo
vifuatavyo.

_________________________ka,
________________________ma

_________________________ka,
________________________la

_________________________ka, ________________________la

Katika mfano huu, vina vya ndani
ambavyo ni ‘ka’ ndivyo havibadiliki lakini vina vya nje
vinatofautiana kutoka ubeti hadi ubeti.

c) Ukaraguni

Ni bahari ya shairi ambalo vina vyake vya
ukwapi, utao, mwandamizi au ukingo huwa vinabadilika baina ya beti, yaani
vinabadilika kutoka ubeti mmoja hadi mwingine. Hii ina maana ya kuwa vina vya
ndani na vya nje huwa ni tofauti katika beti zote. Kielelezo kifuatacho
kinaonyesha mfano wa shairi katika bahari hii.

_________________________ta,
________________________ga

_________________________ma,
________________________fa

_________________________ma, ________________________fa

_________________________ma,
________________________fa

Kulingana na mpangilio wa maneno

Kwa kuzingatia kigezo hiki cha mpangilio wa
maneno, kunaibuka bahari

zifuatazo za mashairi.

a) Kikwamba

Katika shairi la bahari hii, neno moja
huchukuwa nafasi maalum katika ubeti. Neno lenyewe hujirudiarudia. Linawezakuwa
mwanzoni mwa mshororo, katikati au hata mwisho ilimradi neno hilo
limechukuwa nafasi fulani katika mshororo. Pia linaweza kuwa neno la kwanza
katika mishororo yote ya ubeti ama utungo wote mzima. Sasa tazama mfano
ufuatao unaoonyesha mfano wa shairi katika bahari hii.

NIMO

Nimo ndimo mi nilimo, simo simostahili,

Nimo niwajibikamo, simo mwenye ujahili,

Nimo nikusudiamo, simo wanamodhalili,

Nimo na nitakikamo, simo nami kwa thakili,

Nimo kwa kina na kimo, simo kwa wasiobali,

Nilimo ndimo.

Nimo nimuchunguamo, simo mnamodekezwa,

Nimo nimufikirimo, simo nilimodumazwa,

Nimo haki munyimwamo, simo mnamotukuzwa,

Nimo namo msimamo, simo mnotumbuizwa,

Nimo nayo yaliwamo, simo mwa kuteterezwa,

Nilimo ndimo.

(Mahiri Mwita)

Katika mfano wa juu, neno ‘nimo’ limetumika
kutanguliza mishororo yote

katika beti zote mbili.

Tazama mfano huu wa pili.

Mke_________________________ ,
_____________________________

_____________________________ ,
_____________________________

Mke________________________ _ ,
_____________________________

_____________________________ ,
_____________________________

Kielelezo hiki nacho kinaashiria neno moja ambalo ni
‘mke’ limetumika kutanguliza mshororo wa kwanza katika kila ubeti
katika utungo mzima. Mfano huo pia unaashiria bahari ya kikwamba.

b) Pindu/nyoka/mkufu

Katika bahari hii ya shairi, kina cha kibwagizo, ama
kipande kizima, ama mshororo mzima wa mwisho wa ubeti mmoja unachukuliwa
ili kuwa mwanzo wa ubeti unaofuata. Zingatia vielelezo vifuatavyo
vinavyoonyesha mfano wa bahari hii ya shairi.

___________________________, ________________________

___________________________, ____________________mzigo

Mzigo______________________, ________________________

___________________________, ________________________

___________________________, _____________________beba

Beba_______________________, ________________________

___________________________, ________________________

___________________________, ____________________cheza

Kulingana na hicho kielelezo, neno la mwisho katika
mshororo wa mwisho wa kila ubeti ndio umetumika kutanguliza mshororo wa
kwanza wa ubeti unaofuata. Tazama mfano huu wa pili wa kielelezo tofauti lakini
bahari sawa.

___________________________, ________________________

___________________________, kila jogo anapowika
asubuhi

Kila jogo anapowika asubuhi, ________________________

___________________________, ________________________

___________________________, mwanamke anapaswa kuamka

Mwanamke anapaswa kuamka, ________________________

___________________________, ________________________

___________________________, heri shuguli za
kukamilika

Kulingana na mizani

a) Msuko

Ni bahari ya shairi ambalo huwa na kituo au
kibwagizo kifupi kikilinganishwa na mishororo iliyotangulia. Idadi ya mizani
ya mshororo huo huwa ni chache mno ikilinganishwa na mishororo mingine.
Shairi la hapa chini ni mfano bora wa bahari ya msuko.

Jicho, tavumiliaje, kwa hayo uyaonayo?

Kicho, utasubirije, maonevu yapitayo

Kwacho, lijalo na lije, nimechoka vumiliyo

Naandika!

Moyo, unao timbuko, maudhi tuyasikiayo

Nayo, visa na mauko, wanyonge wayakutayo

Kwayo, sina zuiliko, natoa niyahisiyo

Naandika!

Hawa, wanotulimiya, dhiki wavumiliayo

Hawa, mamiya mamiya, na mali wazalishayo

Hawa, ndo wanaoumiya, na maafa wakutayo

Naandika!

Hawa, sioni wengine, kwao liko angamiyo

Hawa, uwapa unene, watukufu wenye nayo

Hawa, bado ni wavune, kwa shida waikutayo

Naandika!

(Limenukuliwa)

b) Kikai

Mashairi katika bahari hii huwa na mikondo
mingi. Huwa na mizani sita kwa

nane, nne kwa nane au nane kwa tano.

6a, 8b au 4a, 8b au 8a, 5b

6a, 8b 4a, 8b 8a, 5b

Bahari nyinginezo za ushairi

v Sakarani

Huwa ni mchanganyiko wa bahari mbalimbali
katika shairi moja. Kwenye ubeti mmoja, kunakuwa na bahari tofauti, kwa mfano
ubeti wa kwanza ni wa aina ya tathlitha, ubeti wa pili ni wa takhmisa n.k.
Hebu tutazame kielelezo kifuatacho.

__________________________,
_________________________

__________________________

Hapa, ubeti wa kwanza una mishororo minne,
ubeti wa pili una mishororo

mitatu, ubeti wa ilhali ubeti wa tatu una mishororo

sita. Hivyo basi kuna bahari mbalimbali katika
utungo mmoja.

Ngonjera

Ni shairi la majibizano. Tofauti na tungo
nyinginezo, ngonjera hukaririrwa,haziimbwi. Ngonjera hutambuliwa kwa kuwepo
kwa wahusika wanaojibizana katika utungo. Pia huambatana na vitendo. Kwa
mfano, ubeti wa kwanza mzazi akazungumza kisha ubeti unaofuata mwanawe
akamjibu. Zingatia shairi hili.

Babu: Jina hili limevuma , mjini shambani pia

Gazetini wanasema, mara nyingi hutokea

Nashindwa pa kutuama , makelele yamejaa

Ukimwi ninauliza , kitu hiki kitu gani?

Bibi: Sihangaike bwanangu, jambo hilo
kutuhusu

Dunia ina mizingu, shika yanayotuhusu

Mambo mengi chunguchungu, ni vigumu kudurusu

Ukimwi nimesikia, kila mtu yuataja

Babu: Nikifungua radio, matangazo yazagaa

Kenya nayo hata hio, Tanzania yaongea

Jihadhari na kinoo, Ukimwi ukisambaa”

Ukimwi ninauliza, Kitu hiki kitu gani?

Bibi: Jambo umeshikilia , Ukimwi sijui nini?

Shika njia kimbilia , Uliza wanake nini?

Mashaka yamezidia , Waweweseka ndotoni?

Nyuma tusijiachie , mashaka kujiwekea

Babu: Ni vyema tuutambue, twende kwa wanaojua

Akili watufumbue, tufahamu ya dunia.

Nyuma tusijiachie, mashaka kujiwekea.

Ukimwi ninauliza, kitu hiki kitu gani?

Bwana afya: Sijidanganye mzee, ukimwi hauna
dawa.

Na mabingwa waendee, kufanyiza na daawa.

Wataushidwa umee, ukukate kama buwa.

Ni ugonjwa wa hatari , jiepushe na ukimwi

(S . KUVUNA)

Malumbano

Ni shairi lenye mjadala juu ya jambo fulani,
yakiwa ya kupinga, kuunga mkono, kuonya au kusifu. Huwa ni mashairi ya
mafumbo, kwa hivyo kwa njia ya kishairi, malenga kadhaa hufumbiana ama kujibizana.
Aghalabu huwa ni mashairi mawili.

Masivina

Ni bahari la shairi lisilo na urari wa vina
katika mishororo yake. Hii ina maana kuwa vina vyake vyote aidha vya kati au vya
nje vinatofautiana baina ya mishororo. Vielelezo vifuatavyo vinaelezea
mfano wa bahari hii ya shairi. Matapeli salamu naanza mimi, niwajuvye walimwengu

Muyatege masikiyo, uneni pate lipuka

Pia mutiye manani, asilani musipuze

Kina matapeli ndugu, hutokea kama njozi.

Wanooitwa matapeli, hao watu walaghai

Wonapo pato unalo, kukupoka hutamani

Wataja kufanya zuzu, japo wewe mashuhuri

Kina matapeli ndugu, hutokea kama njozi.

(Kuvuna S)

Taabili

Ni shairi ambalo limetungwa kwa nia ya
kumsifu mtu aliyeaga dunia.

Mandhuma

Ni bahari ya shairi ambalo upande mmoja
(ukwapi) hueleza hoja au huulizaswali na kisha upande wa pili (utao) hutoa
jibu au suluhu ya swali hilo.

Kisarambe

Ni shairi ambalo haswa limejikita kwa maudhui
ya kidini. Huweza kuitwa pia kasida.

Mavue

Ni aina ya mashairi yasiyofungika na
sheria zozote za kiarudhi kama vile

utoshelezi wa vina na mizani.

Sabilia

Ni shairi ambalo halina kibwagizo bali huwa
na mstari wa kituo/kiishio/ kimalizio.

Togoo

Ni aina ya shairi ambalo limetungwa kwa
kusudi la kusifia uzuri wa mahali, mtu

au kitu fulani.

Kumbukizi

Ni aina ya shairi ambalo huwakumbusha watu
kuhusu matukio mahsusi katika jamii. Matukio haya yaweza kuwa ya
kihistoria, kidini au hata kishujaa. Kwa mfano ujio wa Rais wa Marekani nchini Kenya,
ujio wa Papa Mtakatifu (2015) ni matukio ya kihistoria.

	USHAIRI
1.	Historia ya Ushairi
2.	Changamoto za ufundishaji na usomaji wa uhairi
3.	Istilahi zinazotumika katika ushairi
4.	Sifa za mashairi ya kimapokeo
5.	Sifa za mashairi huru
6.	Kategoria kuu za mashairi
7.	Bahari za mashairi
8.	Uchambuzi wa mashairi
9.	Uhuru wakishairi

hati miliki zimehifadhiwa

Post Views: 374

Revision Pack

MenuMenu

Kulingana na idadi ya mishororo katika ubeti

Aina
za mashairi

Kulingana na idadi ya vipande katika mshororo

Kulingana na vina

Kulingana na mpangilio wa maneno

Kulingana na mizani

Bahari nyinginezo za ushairi

Leave a Reply

MenuMenu

Kulingana na idadi ya mishororo katika ubeti

Aina za mashairi

Kulingana na idadi ya vipande katika mshororo

Kulingana na vina

Kulingana na mpangilio wa maneno

Kulingana na mizani

Bahari nyinginezo za ushairi

You may also like...

Istilahi zinazotumika katika ushairi

UCHAMBUZI WA MASHAIRI

Historia ya Ushairi

Kategoria kuu za mashairi

Leave a Reply

Aina
za mashairi